Gezond wonen : Chemische vervuilers 

VOS (Vluchtige Organische Stoffen) :

Wat ? 

Is een verzamelnaam van een gamma aan chemische stoffen, zoals benzeen , formaldehyde , naftaleen, organische solventen,... die via diverse comsumptieproducten, zoals huishoud-/schoonmaakproducten, oplosmiddelen (white spirit, thinner, dissolvent, aceton,...), ontgeurders, insecticiden, verf/vernis, gedrukt papier (inkt), meubilair, binneninrichting, textiel, bouwmaterialen,... de woning worden binnengebracht en door verdamping bij kamertemperatuur in de binnenlucht vrijkomen.

Risico's ? 

Deze stoffen kunnen misselijkheid, hoofdpijn, concentratiestoornissen en irritatie veroorzaken aan de ogen, de neus-/luchtwegen en de huid. Bij langdurige opstapeling kunnen ze heel wat ernstige gezondsheidsproblemen veroorzaken.

Voorkomen :

• Vermijd zo veel mogelijk het gebruik van producten op basis van vluchtige solventen.
• Probeer alternatieven te gebruiken die minder of geen schadelijke oplosmiddelen bevatten, zoals spuitbussen zonder drijfgas, verf op waterbasis, vasttapijt niet met lijm maar met tape bevestigen,….
• Verlucht de ruimte grondig tijdens en na de werken !
• Overdrijf niet met het gebruik van binnenhuisparfums en geurverfrissers. Zij reinigen de lucht niet en voegen integendeel een extra hoeveelheid vluchtige chemicaliën toe.
• Bewaar geen producten op basis van oplosmiddelen als verfrestjes, benzine, of schoonmaakmiddelen in leefruimtes of kasten waar voedsel wordt opgeslagen.

Top

Roken :

Van actief en passief roken is al langer geweten dat het dodelijk is. Binnenshuis roken versterkt niet alleen het passief roken maar zorgt ook voor een verhoogde concentratie aan formaldehyde, benzeen, CO en schadelijke fijne stofdeeltjes.
Kamers waarin wordt gerookt zijn minder lang proper en fris te houden.

Roken in een binnenruimte is dus absoluut te vermijden !

Top

Formaldehyde :

Wat ? 

Is een kleurloos en toxisch gas dat behoort tot de Vluchtige Organische Stoffen (VOS). 
Binnenhuis wordt het voornamelijk uitgestoten door :

• plaatmateriaal met een hoge aanwezigheid aan lijmen, zoals spaanplaat en MDF,
• solvent gedragen verf en vernis, UF isolatieschuim en verglazende coatings,
• onderhoudsproducten, cosmetica en ontgeurders,
• textiel voor de inrichting zoals gordijnen, stoffen, leder en vasttapijt,
• schoorstenen, open haarden en houtkachels,
• tabaksrook.

Risico's ?

Blootstelling aan verhoogde concentraties formaldehyde kan irritatie aan ogen, neus en keel veroorzaken. Constante blootstelling aan middelmatige concentraties kan ook in verband gebracht worden met ademhalingsproblemen en allergiën, in het bijzonder bij kinderen. Zeer hoge concentraties kunnen neuskanker veroorzaken.

Voorkomen ? Formaldehydeconcentraties kunnen sterk worden verminderd door de volgende eenvoudige maatregelen :

• Rook niet binnenshuis,
• Verlucht regelmatig de woning, en zeker bij het betrekken van een nieuwe woning of bij de aankoop van nieuwe meubelen uit plaatmateriaal, gordijnen, vloerbedekking,…
• Zorg voor een kamertemperatuur tussen 18 en 22°C en een relatieve vochtigheidsgraad tussen 30 en 70%,
• Kies zo veel mogelijk voor meubelen uit massief hout of houtmateriaal dat zo weinig mogelijk lijm bevat (zie plaatmateriaal),
• Bevestig vast tapijt met zelfklevend plakband in plaats van lijm,
• Plaats geen plaatmateriaal met een hoog gehalte aan formaldehyde (zoals spaanplaat of MDF) boven een verwarmingselement.

Top

NOx(Stikstofdioxide) :

Wat ? 

Is een gas dat door verbrandingstoestellen, zoals verwarmingsinstallaties en gasfornuizen, wordt uitgestoten. 

Risico's ? 

NOx irriteert de longen, kan de longfunctie verminderen en de gevoeligheid voor allergenen doen toenemen bij personen met astma. Langdurige blootstelling aan een lage dosis stikstofdioxide doet het risico op ademhalingsproblemen, zoals hoesten of een piepende ademhaling, toenemen.

CO (Koolstofmonoxide) :

Wat ? 

Is een verstikkend kleur- en geurloos gas veroorzaakt door verbranding van brandstoffen (gas, benzine, petroleum, olie, steenkool en hout) afkomstig van :

• verbrandingstoestellen (kachel, open haard, CV-ketel, schouw, boiler voor warm water, gasvuur),
• uitlaat van draaiende motor (auto, bromfiets, moto, grasmachine,...) die via openstaande of onvoldoende afgesloten (binnen)deur de woonruimte binnendringt,
• verbrandingstoestellen ontworpen voor buitengebruik die binnenshuis worden aangewend, zoals barbecue, terrasverwarmer, grills,...,
• tabaksrook.

Risico's ?

Door inademing wordt zuurstof in het bloed vervangen door CO. Volgens de tijdsduur van de blootstelling zijn vergiftigingen ernstig tot zeer ernstig.
De symptonen bij lichte, ernstige of langdurig lichte blootstelling gaan van hoofdpijn, benauwdheid, duizeligheid tot concentratiestoornissen.
Extreme blootstelling kan leiden tot krampen, comateuze toestand en zelfs overlijden.

Voorkomen ?

Het risico op CO-vergiftiging kan worden verminderd door :

• te zorgen voor voldoende aanvoer van verse lucht (zuurstof), 
• goede plaatsing (door een vakman) van verbrandingstoestellen, 
• regelmatig onderhoud, d.w.z. jaarlijks voor een ketel op stookolie en twee-jaarlijks voor een ketel op aardgas,  
• onmiddelijke herstelling van een defect of niet goed werkend toestel en 
• de raadgevingen van "goed stoken" op te volgen.

Top

Fijn stof :

Wat ? 

Zijn deeltjes die in de binnenlucht rondzweven. Meestal zijn ze afkomstig van de buitenlucht, zoals pollen en uitlaatgassen, die de woning binnendringt. Maar ook in de binnenomgeving kunnen er diverse bronnen van fijn stof zijn, zoals :

• roken,
• koken,
• roet van verbrandings- en verwarmingstoestellen (gasovens, kachels en schoorstenen),
• kaarsen en wierookstokjes,
• sporen van schimmels, bacteriën en andere biologische verontreinigers,
• doe-het-zelf activiteiten (schuren, zagen,...)

Risico's ?

Hoe fijner het stof hoe gevaarlijker voor de gezondheid want hoe dieper het kan binnendringen in de longen. Studies tonen aan dat deze deeltjes ademhalings-, hart- en bloedvaatproblemen kunnen veroorzaken of versterken.

Voorkomen ?

Fijn stof in de woning kan over het algemeen worden verkomen door "goed onderhoud" (bij voorkeur kuizen met water) en vervuilende activiteiten zo veel mogelijk te vermijden.

Ook asbest kan beschouwd worden als een vorm van fijn stof die de binnenlucht ernstig kan vervuilen. Wegens de specificiteit wordt hieraan een apart hoofdstuk gewijd. Zie asbest

Top

Benzeen

Wat ? 

Is een kleurloze, snel verdampbare, zeer brandbare en moeilijk in water oplosbare vloeistof met een zoete geur. Benzeen zit in ruwe olie, benzine en sigarettenrook en komt voornamelijk door van petroleum afgeleide producten en menselijke activiteiten (verkeer) in het milieu terecht.

Risico's ?

De gezondheidsschade die wordt opgelopen door benzeen is afhankelijk van de hoeveelheid, de duur en de manier (inademen, inslikken of huidcontact) van blootstelling.
Een korte blootstelling (5 tot 10 minuten) aan zeer hoge concentraties in de lucht (30-70.000 mg/m³) kan dodelijk zijn.
Lagere concentraties (2500-10000 mg/m³) kunnen duizeligheid, hartritmestoornissen, verwarring en bewusteloosheid veroorzaken.
Inslikken van hoge concentraties kan braken, duizeligheid, stuipen en zelfs de dood veroorzaken.
Benzeen in aanraking met de huid kan roodheid en wonden teweegbrengen.
Contact met de ogen kan zorgen voor algemene irritatie en kan het hoornvlies beschadigen.
Benzeen gedurende lange tijd inademen, kan schadelijke effecten ontwikkelen in het beenmerg en de normale bloedproductie verstoren waardoor bloedarmoede en bloedingen kunnen ontstaan.
Uiteindelijk kan het tot leukemie leiden (kankerverwekkende hematologische gevolgen).

Voorkomen ? 

De aanwezigheid van benzeen in de binnenruimte kan worden vermeden of verminderd door :

• Niet te roken,
• de garage goed te scheiden van het woongedeelte,
• voldoende te verluchten bij het gebruik van lijmen, oplosmiddelen, oliegedragen verf en andere stoffen die benzeen bevatten.

Top

Tolueen :

Wat ? 

Tolueen, ook genaamd methylbenzeen is een transparante vluchtige organische (vloei)stof (VOS) dat zeer snel verdampt, moeilijk in water oplosbaar is en slechts bij zeer hoge concentraties ruikbaar is.
Het wordt voornamelijk gewonnen uit aardolie en gebruikt als oplosmiddel, als octaan verhogend middel in brandstoffen en als vervanger voor het kankerverwekkende benzeen.

Bronnen :

• oplosmiddelen uit huishoudproducten, zoals (metaal-)verf, antiroestmiddelen, zilverpoets, boenwas, spuitlak, inkt, cosmetica (zoals nagellak, parfumsolvent,...), lijm en kleefmiddelen.
• sigarettenrook.

Risico's ?

Blootstelling gebeurt meestal door inademing. 
De giftigheid van tolueen lijkt sterk op die van benzeen, maar is niet kankerverwekkend.
Bij korte blootstelling aan zeer hoge concentraties treden vooral effecten aan de hersenen op : bedwelming, loomheid, vertraagde reactietijd, tinteling van de huid.
Nog hogere concentraties geven opwinding en rusteloosheid. Deze effecten zijn niet blijvend.
Langdurige of regelmatige blootstelling heeft effect op de hersenen met mogelijks blijvende schade aan verstandelijke en emotionele functies zoals verminderd geheugen, prikkelbaarheid, spraakproblemen, tremor, vermoeidheid en hoofdpijn.
Tolueen kan schade aan het gehoor en veranderde kleurwaarneming veroorzaken.
Doordat Tolueen de placentabarrière kan overschrijden is het gevaarlijk voor de baby (foetus) tijdens de zwangerschap.
Mogelijk vormt het een risico voor de voorplanting doordat het de vruchtbaarheid van zowel mannen als vrouwen verandert.

Risico's beperken door :

• Het vermijden van (producten op basis van) vluchtige solventen door alternatieven te gebruiken die minder of geen oplosmiddelen bevatten, zoals spuitbussen zonder drijfgas, verf op waterbasis,… ,
• Producten die tolueen bevatten liefst buitenshuis of in een goed geventileerde ruimte te gebruiken,
• Het vermijden van het gebruik van (verf-)spuitbussen want hierbij komen veel schadelijke oplosmiddelen vrij,
• Geen producten in de leefruimte te bewaren op basis van oplosmiddelen als verfrestjes, thinner of schoonmaakmiddelen,
• Verpakkingen steeds goed af te sluiten,
• Grondig te verluchten van de ruimte tijdens en na de werken !
• Blootstelling aan tolueen tijdens het tanken te beperken door de slang automatisch te laten vullen en enkele meter verder te wachten tot de pomp afslaat.

Top

Radon :

Wat ? 

Radon is een radioactief, reuk-, kleur- en smaakloos (edel)gas dat van nature voorkomt in de bodem. Het ontstaat uit het radioactief verval van radium, dat zelf een vervalproduct is van het natuurlijk metaal uranium.

Bronnen ?

1. Contact met ioniserende straling bij een medisch onderzoek (radiologie, nucleaire geneeskunde).
2. Bodem : radon is gasvormig en kan gemakkelijk vanuit de bodem via openingen (meestal via de kelder) in gebouwen terecht komen en zich bij slechte ventilatie of verluchting in het binnenmilieu opstapelen. Meestal is de bodem onder de woning de belangrijkste bron van radon in woningen. De aanwezigheid verschilt sterk van de streek en het soort ondergrond. In Vlaanderen en Nederland overheersen losse bodemsoorten, met zand- en kleilagen. In Wallonië domineren harde gesteenten, zoals kalk- , zand- en leisteen. Deze gesteenten bevatten meer uranium en vertonen meer barsten.
3. Bouwmaterialen : omdat de bodem en rotsen van nature radioactief materiaal bevatten zitten ook in bouwmaterialen die deze bodem en rotsen als grondstof gebruiken ook radioactief materiaal.
   Bouwmaterialen die radon bevatten zijn : beton, gips, cement, baksteen, aluminiumoxidehoudende leisteen, bepaalde soorten graniet en producten met fosforgips, een bijproduct van de productie van fosforzuur.
   In het algemeen geldt: hoe zwaarder het materiaal, hoe meer radon het kan vrijgeven.

Risico's op de gezondheid :

De ioniserende straling van radon is zeer gevaarlijk voor de gezondheid. Radon is radioactief. Het valt uiteen in andere radioactieve stoffen die zich hechten aan rondzwevende stofdeeltjes die worden ingeademd. Als deze stofdeeltjes zich op het longweefsel vastzetten, kan dit weefsel door de afgegeven straling worden beschadigd. Zo kan op termijn longkanker ontstaan.
Het risico hangt af van de hoeveelheid radon in de woning en van de tijd die er wordt doorgebracht. Hoe hoger de hoeveelheid van blootstelling, hoe hoger het risico. Rokers lopen extra risico omdat de schadelijke gezondheidseffecten van radon en tabak elkaar versterken.

Risico’s beperken :

1. Toemaken van spleten, barsten en openingen waarlangs radon de woning kan binnendringen. Bij gebouwen met radonproblemen een folie plaatsen tussen het gebouw en de bodem.
2. Zorgen voor de afvoer van radon uit de woning door voldoende te ventileren en te verluchten waardoor ophoping van radon wordt voorkomen. Bij probleemgebouwen de kelder of kruipkelder actief geventileren om te vermijden dat radon zich ophoopt of in het gebouw kan binnendringen.
3. Niet roken in het algemeen en zeker niet binnenhuis.

Meer info over radon kan worden gevonden op www.fanc.be

Top

Terpeen :

Wat ? 

Is een klasse van koolwaterstoffen die in veel planten, vooral coniferen, geproduceerd worden, maar ook in enkele zeldzame gevallen van dierlijke oorsprong kunnen zijn.  Het zijn belangrijke componenten van hars en van terpentijn geproduceerd uit hars.  Terpenen zorgen voor de geureigenschappen van planten en komen voort uit het vrijgeven van zeer vluchtige moleculen.  Deze moleculen worden gebruikt als specerijen (kruidnagel) of als parfum (roos, lavendel), bezitten bacteriedodende eigenschappen (kruidnagel, thymol, eucalyptus, kamfer,...) en werden vroeger gebruikt om te balsemen.

Risico's ? 

Zijn soms irriterend, schadelijk of giftig, of zorgen voor overgevoeligheid.  Sommige veroorzaken courante allergische reacties.  Klachten die hierdoor kunnen ontstaan zijn bv. een loopneus, tranende ogen, jeuk of benauwdheid. Soms wekt hun sterke geur gewoon weerzin op.

Top

Pesticiden en biociden :

Wat ? 

Pesticiden zijn chemisch-synthetische producten gebruikt in de landbouw om bepaalde insecten, planten of andere ongewenste organismen te doden.  Biociden zijn pesticiden die buiten de landbouw, zowel in de industrie als in de huishoudens worden gebruikt. Voorbeelden van  biociden zijn ontsmettingsmiddelen, houtbeschermingsmiddelen, antiparasitaire middelen, enz.

Risico's ? binnenshuis gebruik van biociden brengen twee grote risico’s voor de gezondheid met zich mee :

• acute intoxicatie of accidentele vergiftiging (bijvoorbeeld als gevolg van insecticiden) die leidt tot misselijkheid, braakneigingen, stuiptrekkingen …
• ziekten die verband houden met langdurige blootstelling aan lage biocidedosissen. Het gebruik van biociden in woon- of werkruimten zou verantwoordelijk zijn voor een toename van het aantal kankergevallen, verstoringen van het hormonaal en endocrien stelsel en aantasting van de immuniteit van het individu. Ze kunnen ook neurotoxische effecten veroorzaken en leiden tot verminderde vruchtbaarheid.
  

Vooral kinderen en baby's zijn bijzonder kwetsbaar. Ze kruipen op handen en voeten over het tapijt, ze spelen met de huisdieren (honden en katten), ze stoppen soms giftig lokaas in hun mond (zoals korrels tegen mieren), ze spelen op het gras dat is gesproeid,…

Als ze worden blootgesteld aan giftige bestanddelen in het huisstof, lopen ze een veel groter risico.  Dit vanwege hun laag lichaamsgewicht waarbij de blootstelling aan deze stoffen relatief groter is dan bij volwassenen. Bovendien kan hun groeiproces worden verstoord – dat kan een volwassene alvast niet meer overkomen. 

Top

Tekst : W. Huybrecht - pi-design