Houttechnieken

Werkvoorbereidingen :

Een werkvoorbereiding is essentieel om een werkstuk op een efficiënte, economische en kwalitatieve wijze te maken.  Een goede planning is bij wijze van spreken "half gewonnen".  Het omvat de volgende stappen :

1. Schets/werktekening maken :

"Als je het kan tekenen dan kan je het ook maken"

In eerste instantie kan een tekening een ruwe schets zijn van het werkstuk.  In zijn meest gedetailleerde vorm is een werktekening een op ware grootte uitvoering van het werkstuk.  Tussenvormen zijn ook mogelijk, waarbij bepaalde details, vormen, aanzichten of doorsneden van het werkstuk worden uitgewerkt.  Hoe ver de tekening wordt gedetailleerd is afhankelijk van de beschikbaarheid van een reeds bestaande technische tekening, de complexiteit van het werkstuk (eenvoudige werkstukken behoeven geen gedetailleerde werktekeningen) en de ervaring met het maken van bepaalde constructies.  In ieder geval, een werktekening moet zo eenvoudig mogelijk zijn en toch alle gegevens (zoals afmetingen, soort verbindingen,...) omvatten.  Het hoofddoel van een werktekening is om na te denken over de te maken constructie, het benodigde materiaal en materieel (machines, hulpstukken, mallen,...) te kunnen bepalen.  

De tekening kan manueel of met de computer worden gemaakt.  Voor de PC zijn er verschillende, al dan niet professionele 2D of 3D programma's ter beschikking. Professionele paketten zijn bv. AutoCad en SolidWorks. 
Een gratis 3D tekenprogramma is SketchUp van Google.  Dit programma is vrij intuïtief waardoor snel en op een eenvoudige wijze een voorstelling van een constructie kan worden gemaakt.

Voorbeeld schets stapelbed met ShetchUp (afb. Pi-Design)

Voorbeeld schets aquariumtafel met ShetchUp (afb. Pi-Design)

Top

2. Houtstaat maken :

De houtstaat is een gedetailleerde opgave van een voor een constructie benodigde materiaal met de netto afmetingen (lengte en houtsecties).  Deze lijst kan worden gebruikt als een "shopping list" waarmee naar de houthandel kan worden gestapt. Elk onderdeel wordt aangeduid met zijn naam, eventueel aangevuld met een volgnummer of code, het aantal nodige stukken, de netto afmetingen (houtsectie en lengte), het materiaal waaruit het onderdeel is vervaardigd en eventueel opmerkingen over het onderdeel indien het speciale bewerkingen dient te ondergaan.

Voorbeeld meetstaat - houtstaat - houtsectie van 2 binnendeuren, incl. kader in massief eik met opvulpaneel in MDF eik fineer van 18 mm dikte :

MEETSTAAT binnendeuren						HOUTSTAAT				HOUTSECTIE
Draai- richting	Aan- tal	Nr.	Muur- dikte	Breedte deurblad	Hoogte	Benaming	Aantal	Lengte	Houtsoort	155*18	720*18	15*15	80*15	100*40
Links	2	1-2	150	830	2015	stijlen kader dagzijde	4	2036	MDF eik fineer	4	-	-	-	-
						kopstuk kader	2	880	MDF eik fineer	2	-	-	-	-
						slaglatjes vertikaal	4	2036	massief eik	-	-	8m144	-	-
						slaglatjes horizontaal	2	880	massief eik	-	-	1m76	-	-
						lijst stijl	4	2116	massief eik	-	-	-	8m464	-
						lijst kopstuk	2	960	massief eik	-	-	-	1m92	-
						stijlen deur	4	2015	massief eik	-	-	-	-	8m06
						deurvlak	2	2015	MDF eik fineer	-	2	-	-	-

Voorbeeld meetstaat Pi-Design

Top

3. Uitsmetten/zaagschema maken : 

Uitsmetten is, op basis van de houtstaat, de nodige stukken uit een ruwe ongekantrechte plank of uit plaatmateriaal aftekenen. 

Raadgevingen bij het uitsmetten van ongekantrecht hout :

• gebruik een lange rechte lat voor het uitsmetten van rechte stukken,
• gebruik een mal voor stukken met gebogen of schuine vormen,
• gebruik een vetkrijt of -potlood voor het uitsmetten,
• voeg volgens de breedte 5 tot 10 mm toe,
• in de lengte = minimumlengte met bij voorkeur 20 tot 30 mm toevoeging,
• de dikte wordt bepaald door de keuze van de passende plankdikte en dient voldoende dik te zijn om nog te kunnen schaven (min. 2 mm per zijde)
• smet uit op de smalste zijde van de plank,
• begin steeds met de langste stukken,
• combineer de stukken zodat zo veel mogelijk recht doorgaand kan afgekort worden,
• schrijf de afmetingen + nummers/codes/benamingen op de stukken,
• laat gebreken wegvallen, kleine foutjes zijn toegelaten op voorwaarde dat ze uit het zicht kunnen worden geplaatst ofwel omdat ze verdwijnen bij verdere bewerkingen.

Raadgevingen bij het uitsmetten van plaatmateriaal :

zoom Voorbeeld zaagschema (afb. Pi-Design)

• maak een zaagschema op papier waarbij alle benodigde werkstukken zo efficiënt mogelijk worden uitgetekend rekeninghoudend met de standaardafmetingen van de platen (lengte * breedte),
• het zaagschema kan manueel of met een speciale software (bv. CutMaster2D of MaxCut) worden gemaakt,
• hou bij plaatmateriaal met een houtrichting/motief rekening met deze lijn,
• hou rekening met het verlies van de zaagsnede.

TIP : koop bij voorkeur gekantrecht massief hout waarvan de houtsecties (breedte*dikte) zo nauw mogelijk aansluiten bij deze van de houtstaat waarbij zo weinig mogelijk zaagbewegingen dienen te gebeuren.  Dit bespaart niet alleen veel werk, verrassingen van kromtrekken maar het is tevens de beste garantie dat het hout op de meest efficiënte manier is uitgesmet met zo weinig mogelijk fouten. 

Top

4. Afkorten en schulpen :

Afkorten is het zagen dwars door de vezels om de geschikte lengte te bekomen.  Bij het afkorten dient er voor gezorgd dat de delen voldoende gesteund zijn.  Dit moet vermijden dat de vezels ver gaan inscheuren zodat het stuk onbruikbaar wordt.

Schulpen is het verzagen volgens de lengte van de vezels. Voor het schulpen van lang ongekantrecht hout en van dikke stukken is de lintzaagmachine het best aangewezen.  Met een paneelzaag met een (lange) radiale arm is ook mogelijk.  Dunnere stukken kunnen ook met een handcirkelzaag met zijgeleiding.

Gekantrecht hout is iets eenvoudiger om te schulpen.  Dit gaat het gemakkelijkst met een tafelzaagmachine met zijgeleiding.

Plaatmateriaal laat zich het gemakkelijkst verzagen met een vertikale of horizontale paneelzaag of handcirkelzaag.  
Pas wel op met plaatmateriaal met een melamine of HPL bovenlaag.  De zijde waar het zaagblad het eerst aansnijdt (in de meeste gevallen de onderzijde van de plaat) heeft een hoog risico op rafelen/splinteren. Daarom zaag de onderkant voor met behulp van een voorritser (kleine zaag geplaatst voor de hoofdzaag die met beperkte diepte en in tegengestelde zaagrichting het plaatmateriaal voorzaagt) of door in twee keer te zagen, waabij de eerste keer tot op een diepte van 1mm in tegengestelde richting (van achter naar voor) te zagen om vervolgens volledig in de lengte door te zagen.  Het voorzagen kan eventueel worden vervangen door met een scherp mes in te snijden op de zaaglijn. Een plakband kleven op de zaaglijn is ook een mogelijkheid al geeft dit niet altijd het gewenste resultaat.
Zorg steeds voor een aangepast (veel zaagtanden, hard hitte bestendig staal en bij voorkeur bolle zaagtanden) en zeer scherp zaagblad.  
Om er absoluut zeker van te zijn dat de rand perfect splintervrij is, is de enige goede manier om eerst te zagen en daarna te frezen (met bovenfrees of topie).  Hou in dit geval wel rekening met een extra breedte van 2 à 3 mm.

Top

5. Schaven :

vlakschaven (foto Pi-Design)

Ruw gezaagd hout dient vlak en haaks geschaafd te worden.  In principe gebeurt dit in vier bewerkingen, nl.  vlakschaven,  haaks schaven,  op breedte schaven en  van dikte schaven.

haaks schaven (foto Pi-Design)

Vlak en haaks schaven wordt uitgevoerd met een vlakschaafmachine of een vlakbank. Hierbij wordt het hout manueel over de schaafas voort geschoven.
Het op afmeting schaven (= op breedte en van dikte schaven) gebeurt met een vandiktebank.  
De vier schaafbewerkingen kunnen ook in één keer worden uitgevoerd met een (industriële) vierzijdige schaafmachine (zgn. quatres faces).

Raadgevingen bij het vlak en haaks schaven :

• zorg ervoor dat het achterste schaafvlak goed is ingesteld,
• controleer de haaksheid van de geleider met een winkelhaak,
• schaaf NOOIT met handschoenen aan of met loshangende kledij.  Het gevaar is te groot dat deze kledij wordt meegetrokken in de schaafas.
• bij kromme stukken plaats bij voorkeur de holle kant naar beneden,
• moet de bolle kant toch geschaafd worden, druk dan vooral niet op de einden maar op het midden van de plank,
• bij  kromme stukken schaaf van de eerste keer voldoende dik af, eerder dan in verschillende keren te schaven,
• gebruik een duwhout voor korte stukken,

Top

6. Paren :

Paren is het plaatsen van overeengekomen aanduidingen, herkenningstekens of paringstekens op de verschillende delen van een constructie met de bedoeling om ieder stuk een vaste plaats te geven. Dit moet er voor zorgen dat iedere houtbewerker aan eenzelfde werkstuk kan werken zonder hierbij verkeerde bewerkingen uit te voeren en bij het vergaren de stukken in de juiste positie te leggen. 
Deze tekens worden op de voorzijde (= de mooist zichtbare zijde) van de verschillende onderdelen van een constructie aangebracht met een blauw of rood potlood of een speciaal smetkrijt.  Hou wel rekening met machinale bewerkingen dat deze de paringstekens niet doen verdwijnen.  Zorg er voor dat eventuele fouten in het hout op een onzichtbare plaats terecht komen.  
Vooral bij breedteverbindingen hou rekening met de kleur van het hout (bij voorkeur geen donker naast lichter gekleurd hout tenzij het echt de bedoeling is om een speciaal effect te creeëren) en de tekening (bij voorkeur geen dosse planken naast kwartierse planken want de tekening is totaal verschillend).  
Plaats de hartkanten afwisselend naar boven of naar onder zodat de effecten van het werken van het hout worden beperkt.

Er zijn verschillende merktekens voor stijlen, regels en posten (tussenstijlen).
Meerdere posten kunnen, naast de paringstekens, worden voorzien van een nummering (opgaand van links naar rechts).  Zie figuur voor alle paringstekens. 

 zoom

Bij het plaatsen van paringstekens bij meubelen wordt elke zijde afzonderlijk beschouwd en aangevuld met :

• V : van voorzijde,
• R : van rechterzijde,
• L : van linkerzijde,
• A : van achterzijde.

Top

7. Afschrijven :

Afschrijven met kruishout (foto Pi-Design)

Met het afschrijven worden de nodige lijnen aangebracht die de juiste lengte van de delen aangeven en/of de juiste plaats bepalen voor het uitvoeren van houtverbindingen.  Om tot een goed resultaat te komen is het uiterst belangrijk dat dit met de nodige zorg en nauwkeurigheid gebeurt.  Zorg daarvoor in de eerste plaats voor een uiterst fijn, scherp en hard potlood voor het dwars afschrijven of kruishout voor het langsmarkeren .  Vergeet een dik zogenaamd (rood) schrijnwerkerspotlood want dit is enkel geschikt voor het ruw aftekenen van ruwbouw- en dakwerken.

Afschrijven met potlood (foto Pi-Design)

Top

© Pi-Design - W. Huybrecht